5.1 Krzyżyki, bemole i kasowniki
Znaki krzyżyka, bemola i kasownika podwyższają lub obniżają wysokość dźwięków, do których się odnoszą.
| Krzyżyk |  |
podwyższa dźwięk o półton. |
| Podwójny krzyżyk |
|
podwyższa dźwięk o dwa półtony. |
| Bemol |  |
obniża dźwięk o półton. |
| Podwójny bemol |  |
obniża dźwięk o dwa półtony. |
Kasownik anuluje działanie innych znaków chromatycznych. Kasuje on również podwójny krzyżyk lub podwójny bemol. Jednakże dla większej przejrzystości podwójne znaki kasowane są często podwójnymi kasownikami.
Kasownik i podwójny kasownik zapisujemy w sposób następujący:
| Kasownik |  |
| Podwójny kasownik |  |
Znaki chromatyczne mogą pełnić trzy funkcje: znaków przygodnych, znaków przypominających i znaków przykluczowych.
Znaki przygodne w zapisie brajlowskim
5.2 Znaki przygodne
Znaki przygodne to krzyżyki, bemole i kasowniki występujące w utworze bezpośrednio przed nutami.
Znak taki obowiązuje do końca taktu, w którym został umieszczony, ale jedynie na tej samej linii lub polu, nie dotyczy natomiast nut w innych oktawach.
Przykład użycia znaków przygodnych
zapisie brajlowskim
Przykład użycia podwójnych znaków przygodnych
Przykład użycia podwójnych znaków przygodnych
Aby zmienić podwójny bemol na pojedynczy, należy napisać kasownik i bemol (zob. takt 1 poniższego przykładu).
Aby zmienić podwójny krzyżyk na pojedynczy, należy napisać kasownik i krzyżyk (zob. takt 2 poniższego przykładu).
zapisie brajlowskim
Jeżeli nuta ze znakiem przygodnym jest zalegowana przez takt do tej samej nuty, znak nie musi być powtórzony w nowym takcie. Działanie znaku przygodnego dotyczy również zalegowanej nuty.
Należy zwrócić uwagę, że w poniższym przykładzie nuta Gis na drugiej mierze drugiego taktu wymaga użycia krzyżyka.
Jeżeli nuta G na pierwszej mierze drugiego taktu w powyższym przykładzie miałaby być skasowana, kasownik musiałby być napisany. W takim przypadku łuk pomiędzy tymi dwiema nutami należałoby oczywiście interpretować jako łuk łączący, nie zaś przetrzymujący.
Jeżeli nuta ze znakiem chromatycznym zalegowana jest do nuty z następnej pięciolinii, znak chromatyczny należy powtórzyć.
zapisie brajlowskim
5.3 Znaki chromatyczne przypominające
Działanie znaku przygodnego ogranicza się do taktu, w którym znak występuje. Jednakże powszechnie stosowane są znaki przypominające, jeżeli ta sama nuta, ale bez takiej samej zmiany chromatycznej pojawia się w następnym takcie. Znaki przypominające umieszczane są często w nawiasach w celu wskazania, że zostały napisane jedynie dla przypomnienia.
5.4 Znaki przykluczowe
Znaki przykluczowe stosowane są do określenia tonacji utworu i zapisuje się je zawsze tuż po kluczu. W poniższym przykładzie utwór jest w tonacji B-dur.
W tej tonacji zamiast dźwięków H i E występują zawsze obniżone dźwięki B i Es.
Dlatego oznaczając te tonacje umieszczamy jeden bemol na linii, na której leży H oraz drugi na polu, gdzie znajduje się E.
Warto zauważyć, że chociaż bemole przy kluczu zapisane są tylko w jednej oktawie, zapis ten oznacza, że wszystkie nuty H i E w każdej oktawie mają bemol.
zapisie brajlowskim
Oznaczenie tonacji powtarza się na początku każdej pięciolinii (dotyczy to zapisu czarnodrukowego, lecz nie brajlowskiego).
W celu zniesienia działania krzyżyka lub bemola w oznaczeniu tonacji stosuje się kasownik.
Oznaczenie tonacji może zawierać maksymalnie siedem krzyżyków lub bemoli, które przybywają kolejno według koła kwintowego.
Krzyżyki zaczynają się od Fis i przybywają w kolejności: Fis, Cis, Gis, Dis, Ais, Eis, His - w górę po kole kwintowym.
Bemole zaczynają się od B i przybywają w kolejności B, Es, As, Des, Ges, Ces, Fes - czyli w dół po kole kwintowym. Warto zauważyć, że jest to sekwencja odwrotna niż dla krzyżyków.
Tonacje krzyżykowe
Tonacje bemolowe
zapisie brajlowskim