Music theory book

12.1 Dynamika

Oznaczenia dynamiczne obejmują symbole, które informują wykonawcę, jak głośno lub cicho powinien grać. Tradycyjnie określenia dynamiczne wyrażane są po włosku, a w zapisie nut zwykle występują jako skróty.
Obejmują one:

• p = piano = cicho
• pp = pianissimo = bardzo cicho
• mp = mezzopiano = średnio cicho
• f = forte = głośno (dosł. silnie)
• ff = fortissimo = bardzo głośno
• mf = mezzo forte = średnio głośno
• cresc = crescendo = coraz głośniej (dosł. rosnąc)
• dim = diminuendo = coraz ciszej (dosł. malejąc)
• sfz = sforzato = wzmacniając dźwięk, akcentując
• rfz = rinforzando = dosłownie "wzmacniając", tj. zgłaśniając dźwięk lub grupę dźwięków
• smz = smorzando = zamierając

Stopniowe zgłaśnianie wyraża określenie "crescendo", a jego przeciwieństwo, czyli ściszanie "diminuendo" (skróty: cresc. i i dim.). To samo można wyrazić za pomocą oznaczeń graficznych.
Gwałtowne ściszenie oznaczamy skrótem fp natomiast gwałtowne zgłośnienie oznaczamy skrótem fp.

12.2 Oznaczenia tempa

Podajemy najpopularniejsze określenia tempa utworu:

• grave = bardzo wolno, ciężko
• largo = powoli
• lento = wolno
• adagio = dość wolno (dosłownie delikatnie)
• andante = tempo umiarkowane, niekiedy określane jako "tempo spokojnego kroku", (dosłownie "idąc")
• andantino = trochę szybciej niż andante, ale niekiedy używane jest w znaczeniu "trochę wolniej niż andante", dlatego określenie to jest niejednoznaczne
• moderato = tempo umiarkowane
• allegretto = trochę wolniej niż allegro
• allegro = tempo żwawe (dosłownie wesoło)
• vivace = żywo
• presto = szybko
• prestissimo = bardzo szybko

• solenne = uroczyście
• sostenuto = wstrzymując
• maestoso = majestatycznie
• marziale = wojowniczo
• grandioso = wspaniale, majestatycznie
• scherzando = żartobliwie
• giocoso = żartobliwie, z humorem
• deciso = zdecydowanie
• agitato = niespokojnie
• appassionato = namiętnie
• impetuoso = z impetem
• dolce = słodko, łagodnie
• tranquillo = spokojnie
• con fuoco = z ogniem
• morendo = zamierając, słabnąc
• funebre = smutno, żałobnie
• cantabile = śpiewnie
• marcato = zaznaczając, akcentując
• grazioso = z wdziękiem

• accelerando (accel.) = przyspieszając
• ritardando (rit.) = zwalniając
• rallentando (rall.) = zwalniając
• più mosso = coraz szybciej (dosłownie "bardziej ruchliwie")
• animato = z ożywieniem (szybciej)
• stretto = szybciej (często również głośniej)
• smorzando = zamierając - zwalniając i ściszając
• ritenuto = zwalniając

12.3 Metronom

Do bardziej precyzyjnego oznaczania tempa można wykorzystywać metronom. Jest to mechaniczny lub elektroniczny przyrząd, który może wytwarzać regularne uderzenia w określonym tempie.
Metronomy mechaniczne mogą wytwarzać uderzenia w zakresie 40-208 miar na minutę. Metronomy elektroniczne mają często większy zakres tempa.
Pierwszym kompozytorem, który posługiwał się metronomem, był Beethoven.
Miary metronomiczne mierzone są w jednostkach czasu. Na przykład:

Brajlowski przykład 1
Brajlowski przykład 2

12.4 Oznaczenia wykonawcze

Omówimy tu ogólnie tylko podstawowe oznaczenia wykonawcze, gdyż ich interpretacja zależy w dużej mierze od tego, na jaki instrument napisany jest dany utwór.

12.4.1. Łuki

Łuki to linie łączące dwie nuty o różnej wysokości, wskazujące, że nuty te należy grać, nie robiąc między nimi przerwy.

Przykłady łuków:

Przykład brajlowski

12.4.2. Łuki frazowe

Wyróżnia je tylko to, że dotyczą więcej niż dwóch nut. Taki łuk nie stanowi jedynie technicznej informacji o łączeniu nut, ale także o budowie utworu, tak więc wewnątrz frazy mogą także występować łuki łączące.

Przykład łuków frazowych:

Przykład brajlowski

12.4.3. Łuki wewnątrz frazy

Jak wspomnieliśmy wyżej, wewnątrz łuku frazowego mogą występować mniejsze łuki, które mają za zadanie bardziej precyzyjnie określić sposób wykonania. W odniesieniu do instrumentów smyczkowych łuk taki może oznaczać, że połączone nim nuty należy zagrać jednym smyczkiem.

Przykład brajlowski

12.4.4. Staccato

Staccato zapisywane jest w postaci kropki (nad lub pod nutą) i oznacza, że nuta musi być oddzielona od sąsiedniej.

12.4.5. Staccatissimo - ostre staccato

Zapisane jest w postaci klinów nad nutami i tak oznaczone nuty należy jeszcze wyraźniej oddzielać od następujących po nich.

12.4.6. Mezzo staccato (oddzielnie)

Nuty grane mezzo staccato oddzielane są od siebie bardzo delikatnie. Nie są grane ani legato, ani zdecydowanie staccato. Oznaczenie graficzne stanowi połączenie kreski (legato) i kropki (staccato).

12.4.7. Nuty lekko akcentowane - tenuto

Krótka kreska oznaczająca tenuto lub akcent agogiczny (dosłowne "zatrzymanie") oznacza słaby akcent wraz z delikatnym oddechem pomiędzy nutami.

Przykład brajlowski

Jeżeli wymagany jest silniejszy akcent, używane są oznaczenia
> marcato
marcato molto

12.4.8. Słaby akcent

Połączenie symbolu tenuto ze staccato oznacza nieco słabszy akcent niż daje samo tenuto.

Przykład brajlowski

12.4.9. Przecinek lub oddech

Przecinek umieszczony na końcu motywu lub frazy oznacza niewielką przerwę lub oddech. Jest to oznaczenie charakterystyczne dla muzyki na instrumenty smyczkowe lub muzyki wokalnej. Jeżeli nad przecinkiem zapisana jest fermata, przerwa będzie dłuższa.

Przykład brajlowski

12.5 Skróty muzyczne

Znaki te ułatwiają zapis bądź też interpretację muzyki. Obejmują one:

12.5.1 Repetycje

Jest to oznaczenie składające się z podwójnej kreski z dwiema kropkami. Fragment zawarty pomiędzy dwoma takimi oznaczeniami należy powtórzyć:

Przykład brajlowski

Często na końcu takiego fragmentu spotykamy takt (lub więcej taktów) oznaczony liczbami 1 i 2. 1 oznacza pierwsze zakończenie, które należy grać za pierwszym razem, natomiast 2 - drugie zakończenie, które gramy, powtarzając fragment objęty repetycją, ale opuszczając wtedy zakończenie 1.

Przykład brajlowski

Polecenie "d. c. al fine" wskazuje na powtórzenie od początku do miejsca oznaczonego "fine" (fine - wł. koniec).
Są jeszcze inne znaki powtórzenia, które można umieścić w dowolnym miejscu utworu. A oto kilka przykładów stosowania tych saymboli:

12.5.3 Inne znaki powtórzenia

Istnieją symbole, które oznaczają powtórzenie:

nuty lub grupy nut:

Przykład brajlowski

całego taktu:

Przykład brajlowski

lub dwóch taktów:

Przykład brajlowski

12.5.4 Tremolo

Tremolo oznaczane jest linią przekreślającą laseczki nut (tremolo powtarzane) lub umieszczoną pomiędzy nutami (tremolo przemienne):

Przykład brajlowski